بخش هايي از پايان نامه كارشناسي ارشد خانم صادقي در مورد زندگي و اشعار موسي عصمتي

موسي عصمتي

گر چه اساس كار اين رساله در وهله اول پرداختن به تصويرهاي شعري شاعران نابيناي مادرزاد

 و در مرحله دوم شاعراني كه تا شش سالگي نابينا شده‌اند، است. اما شعر موسي عصمتي

شاعري كه تا 12 سالگي بينا بوده و بعد نابينا شده، به خوبي با حال و هواي نابينايان مرتبط است.

 شاعر در اشعارش مي كوشد تا من واقعي خود را نشان دهد و ادراك واقعي خود از محيط اطرافش را در شعرهايش گنجاند.

 آنچه درباره موسي عصمتي نوشته مي شود حاصل گفتگوي مستقيم با ايشان است.

موسي عصمتي در فروردين  سال 1353 در روستاي شوريجه از توابع شهرستان مرزي سرخس به دنيا آمد

. در روستاي معدن كه نزديك روستاي شوريجه است دوران كودكي خود را سپري كرد.

عصمتي به اين دو روستا علاقه فراواني دارد در اشعارش از آنها ياد كرده است. تا كلاس پنجم ابتدايي بينا بود

و در  12 سالگي بر اثر بيماري مننژيت بينايي خود را از دست داد. تلاش براي بهبود ثمري نداشت

و عصمتي سرنوشت محتوم خود براي ادامه زندگي در دنيايي بي نور و تصوير را پذيرفت.

براي ادامه تحصيل به تهران آمد و در مدرسه نابينايان ادامه تحصيل داد.

پيشتر از نابينايی شعر سرودن را آغاز كرده بود و پس از آن ادامه داد.

 كارشناسي و كارشناسي ارشد زبان و ادبيات فارسي را از دانشگاه بيرجند اخذ كرد.

 وي هم اكنون دبير ادبيات دانش آموزان آموزشگاه اميد نابينايان مهشد است.

 شعر بزرگترين دغدغه او در  زندگي است. از دستاوردهاي مهم شعري او مي توان به موارد زير اشاره كرد:

1-       مجموعه شعر قدمي مانده به تو- انتشارات توسعه سال78 – تهران.

2-       كتاب قصه نان سال 81- انتشارات پژوهش توس.

3-       کتاب ضامن آهو سال84- انتشارات آیین تربیت.

4-       شهرك الفباي بريل كه اولين مورد از اين نوع مي باشد كه به صورت 4 سي‌دي انتشار يافته است.

عصمتي در جشنواره ها و مسابقات شعري  عنوان‌هاي برتر زيادي را كسب كرده است از جمله:

1-       نفر اول شعردر بخش ويژه وكسب ديپلم افتخاري از موسسه نشر آثار و افكار امام راحل

2-       نفر اول شعر بیداري اسلامي كرمان.

3-       نفر اول بخش شعر پيامبر اعظم(مشهد).

4-       نفر اول شعر نابينايان كشور(كاشان) و ...

شعر موسي عصمتي

عصمتي از معدود شاعران نابينايي است كه بطور ملموس از دنياي نابينايان حرف مي ز ند

و حس آميزيهاي موجود در اشعارش با توجه به دريافت حواسي غير از بينايي است.

انچه كه از شعر يك نابينا انتظار مي رود در اشعار عصمتي مي توان ديد.

 عصمتي دغدغه خود را در شعر دو موضوع عنوان مي كند.  روستا و نابينايي.

عصمتي شاعر دردها و رنج‌هاي عميق يك انسان است و اشعارش از آن دست اشعاري است

 كه لاجرم بر دل مي نشيند. زبان شعر عصمتي زنده و امروزي است.

 او در كنار استفاده از ظرفيت اشارات تلميحي در مضمون پردازي‌هايش،

 از اشارات و مثال‌هاي كه براي انسان امروز ملموس است مثل داستان چوپان دروغگو

 و استفاده از واژه‌هاي امروزي مثل ریل قطار، عصاي سفيد، عينك دودي و ... استفاده مي كند

. رنگ در اشعارعصمتی جایگاه خاصی ندارد. انسان امروز با خواند اشعار عصمتي به نوعي همزاد پنداري مي رسد

. اكثر نابينايان تمايل دارند در اشعارشان تفاوتي با بينايان نداشته باشند.

 اما اشعار عصمتي با تاكيد بر مسئله نابينايي، اشعاري است كه بازگویی احساسات یک نابیناست

 اما همه بينايان از خواندن آن لذت مي برند.

تصاوير شعر موسي عصمتي

چون تصویرها در محور عمودی اشعار جریان دارندبه طور کلی درباره اشعار صحبت می شود

.تشبیهات حسی به عقلی و برعکس است.

شعر چوپانها، شعري است كه عصمتي با يادآوري خاطرات زندگي در روستا سروده است.

 گر چه اين شعر حال و هواي چوپاني دارد اما تصاوير در اين شعر مبهم است. اين شعر با

 صداها شروع مي‌شود صداي ني لبك و زمزمه چوپان اولين مسئله‌اي است كه به ياد شاعر مي افتد،

در اين شعر رفتن گله‌اي بزرگ در دل دشت به وسعت پر حوصله‌اي تشبيه شده است

( تشبيه يك مفهوم حسي به عقلي) و گرگ به اندوهي  بزرگ در  واهمه چوپانها  تشبیه شد

ه( بازهم تشبيه حسي به عقلي)، در بيت آخر در حس آميزي زيبايي شاعر صداي آينه را مي‌شنود

 و اين شعر با صدا آغاز و پايان مي يابد.

چوپان ها[1]

شوریجه روستاي محل تولد و مورد علاقه شاعر است كه در شعري از آن سخن مي گويد.

 شاعر در سالهايي دور از زمان زندگي در آن روستا، زمانی كه ديگر حتي اگر به

آنجا برگردد ديگر تصويري چشمانش را ياري نمي كند، اين شعر را سروده است.

اين شعر با مي گويند آغاز مي شود يعني آنچه شاعر از زبان ديگران درباره تحولات اين روستا شنيده است.

تشخيص در اين شعر در محور عمودي شعر به چشم مي خورد شاعر از آغاز با روستا حرف مي‌زند.

 دستهاي شاعر  ديگر  به شانه‌هاي روستاي نمي‌رسد و روستا از بالا به پايين نگاه مي كند.

اين شعر با فضايي ساده و صميمي و ملموس از تغييرات صحبت مي كند.

         شوريجه

(شوريجه روستايي از توابع شهرسرخس است كه تپه‌اي دارد معروف به يال اسبي و چشمه‌اي دارد

 به نام چشمه‌ي ليلا كه آب آشاميدني شوریجه بالاو پايين را تامين مي كند.)

درشعر نرخ نان شاعر از تحولي در روزگار خبر مي دهد كه گويا شاعر در خوابي چون خواب اصحاب كهف بوده

 و وقتي بيدار شده متوجه تغييرات عميقي در روزگار شده است. تصوير در اين شعر هم ضعيف است

 اين شعر با تغييرات آب و هوا آغاز مي‌شود چيزي كه نياز به ديدن ندارد و بعد آوازهاي درختان

 در نظر شاعر عوض شده است نه رنگ و شكل آنها. شاعر نه از اكنون و نه از زمان حال بلكه

 از هزاره‌هايي پيش مي‌آيد و به جستجوي باور انسان‌ها است. استفاده از اشارات

 رايج در ذهن انسان امروز چون قصه چوپان دروغگو، شعر زمستان اخوان و

 داستان اصحاب كهف، شاعر را در ساختن تصاوير ملموس كه نيازي به ديدن ندارد يا

ري كرده است.

نرخ نان

شعر بي بي

نوستالژي احساسي شاعر در يادآوري كودكي و محل زندگي شاعر است.

 مخاطب شاعر بي بي است. اين شعر هم خالي از تصويري عيني است.

شاعر چهره تكيده بي بي را به ياد نمي‌آورد بلكه صداي مشك بي بي، شاعر را به آسما

ن مي برد و آواز بي بي را به خاطر مي‌آورد.

در طول شعر شاعر از بي بي مي خواهد دست او را بگيرد و به دشت ببرد

 و اين اشاره مستقيمي به نابينايي است چرا كه نابينايان براي رفتن به جايي بايد دست

 كسي را بگيرند. در اين شعر مي‌توان حسرت عميق شاعر از نديدن را حس كرد.

بی بی

تلميحات تاريخي در كنار مفاهيم امروزي شعر زیر را ملموس و دست يافتني كرده است.

در اين شعر شاعربا یادآوری نابینایی رودکی، خود را به او تشبیه کرده است و با حال و هوايي ديگر

 خود را معرفي مي كند. در اين شعر هم بيشتر مفاهيم تاريخي و مبهم وجود دارد. و اشاره مستقيم

 به عصاي سفيد و نابينايي دارد.تشخيص در اين شعر هم ديده مي شود.

شبيه رودكي

بنابر آنچه در قسمت كليات ذكر شد نابينايان مادرزاد به راحتي از نابينايي خود صحبت مي‌كنند

 در مقابل دير نابينايان که عموما از نابينايي خود گله‌مند هستند و تمايلي براي ابراز آن ندارند.

 اما عصمتي از جمله دير نابيناياني است كه به راحتي با دنيايي كه با آن مواجه است صحبت مي كند.

اما اين به معني رضايت از وضعيت موجودش نيست شعر محكوم شعري است

  بی قافیه كه به گوشه‌هاي از مشكلات نابينايان در جامعه امروزي اشاره مي كند.

در اين شعر تشبيه كاسه چشمها به لانه عقاب و بينايي به عقاب در نوع خود جالب است.

"محكوم"

در جاده‌اي تاريك

با ستارگاني خاموش

محكومم

كه عينك دودي بزنم

و عصايي به دست بگيرم

تا

پانزده اكتبر هر سال

روزنامه‌ها مرا

با خطي بر جسته بنويسند

*******

محكومم

كه عقاب‌هاي چشمانم

به لانه برنگشته باشند

و گنجشكان

در جاي خالي آن‌ها

تخم بگذارند

و مرثيه بخوانند

براي

پرهايي كه ريخته است

براي

عقاب‌هايي كه ديگر نيست

*******

محكومم به چاله‌هاي شهرداري

با دست و پاي زخمي

در نزديكي خياباني كه

از چاه‌هاي عميق شهردار

رونمايي ميشود

***

محكومم

به سرشكستگي

در مقابل داربست‌ها

وقتي راه كه نه

دار مرا بسته اند

و من

با سيلي دار بست‌ها

صورتم را سرخ ميكنم

***

محكومم

به عصايي كه سفيد است

و حال اژدها شدن ندارد

و گاهي

درگذر از جوي حقير

رو سياه مي‌ماند

***

محكومم

به ايستادگي طولاني

كنار خيابان

وقتي كه عجله‌ام

زير سر هيچ شيطاني نيست

محكومم

دوچرخه‌ي توي پياده رو را

جعبه‌ي جلوي مغازه را

تنه بزنم

بينندازم

دو باز عذر بخواهم

دو بار

كوري

مگر نمي بيني

را لبخند بزنم

*******

محكومم

روضه‌ي سكوت بگيرند

بعضي‌ها

وقتي از كنارم مي‌گذارند

و

در فلكه راهنمايي

سوال‌هايم

از رهگذاران عجول

به مقصد نرسد

محكومم

چهره‌ي مادرم را

 از ياد برده باشم

و عكس معصوم دختركانم

از آلبوم خاطراتم

برداشته شده باشد

و من

محكومم

كه محكوم بمانم

بي هيچ تجديد نظري

به جرمي كه

نمي‌دانم

و به گناهي كه....

در شعر چشم‌هايم، شاعر چشمان خود را به گوسفند و بينايي را به علف تشبيه كرده است.

تشخيص خاصي در سرتاسر اين شعر به چشم مي خورد.

شاعرچشمان نابینای خود را به گوسفندانی لال تشبیه کرده است

.ریشه این تشبیه ها را می توان در کودکی شاعر جستجو کرد

چشم‌هايم

اين گوسفندان خسته

طعم هيچ علفي را

به ياد نمي‌آورند

چشم‌هايم،

اين گوسفندهاي

گرسنه

تشنه

در جست و جوي چراگاهي سبز

برنمي‌خيزند

حتي

بيم گرگ‌هاي درنده

از جاي تكانشان نمي‌دهد

چشم‌هايم،

اين گوسفندهاي لال

به ابديتي مجهول،

فكر مي‌كنند،

چرا چرا چرا......

عصمتي اشعار زيادي درباره چشمانش سروده است كه 

به راحتي نمي توان از كنار بعضي از اين اشعار رد شد شعر كنار نيل او هم در اين رابطه است.

شاعر با تصاوير مبهمي صحبت مي كند، مثل دويدن در كوچه‌هاي گنگ تماشا .

در اين شعر بينايي به مرغي شبيه نور تشبيه شده است که از آشیان خالی چشم هایش پریده است.

 شاعر با هم نامي با حضرت موسي و تشبیه عصاي سفید خود به عصايحضرت موسی تصاوير و مضامين زيبايي آفريده است.

كنار نيل